Η Κερκίνη του χθες και του σήμερα

Εξακοντιζόμαστε με την βοήθεια του ταχύτερου μεταφορικού μέσου του νου, σχεδόν 20000 χρόνια πριν από το σήμερα, έληγε τότε η τελευταία περίοδος παγετώνων που γνώρισε η γηραιά μας ήπειρος, ο παγετώνας της Ροδόπης έλειωσε και οι τρομακτικοί όγκοι νερού που προέκυψαν κύλησαν από τις βουνοπλαγιές ως κάτω χαμηλά σε μια πεδιάδα αυτή που πολύ αργότερα μετασχηματίστηκε στην πεδιάδα των Σερρών που γνωρίζουμε. 

Η μια βρισκόταν στο νότιο τμήμα της πεδιάδας και οι ιστορικοί την ονόμαζαν "Κερκινίτιδα" ή "Κέρκουρο" και η άλλη ήταν στα βορειοδυτικά και είχε την ονομασία "Πρασιάδα".

Οι αιώνες περνούσαν, ο ποταμός με τους χείμαρρους συνέχιζαν το έργο τους χωρίζοντας ξανά και ξανά τις λίμνες, καθώς ήρθε ο 20ος αιώνας βρήκε στην περιοχή απλωτά βαλτοτόπια και αναρίθμητες μικρές λίμνες, δυο ήταν οι πιο μεγάλες: του Αχινού στα ανατολικά και η Κερκίνη, στη θέση περίπου της αρχαίας Πρασιάδας. Η Κερκίνη που την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας ονομαζόταν Μπούτκοβο, ήταν σαφώς πιο μικρή από τη λίμνη του Αχινού κι αρκετές μάλιστα ήταν οι φορές που στέγνωνε εντελώς, όλος αυτός ο κόσμος των νερών έσφυζε από μορφές ζωής, φυτικές και ζωικές. 

Ωστόσο ο ποταμός δεν ήταν πάντοτε μια ευλογία για τους κατοίκους του τόπου. Δυναμικός και ασυγκράτητος, δεν κατόρθωνε όλες τις φορές να παραμένει στα όρια που του απλωνόταν με μανία πλημμυρίζοντας χωριά και καλλιέργειες, φτάνοντας σχεδόν ως τα ρίζα των βουνών και των λόφων. Η κατάσταση για τους κατοίκους έγινε πραγματικά πολύ άσχημη ιδίως μετά τους βαλκανικούς πολέμους την μικρασιατική καταστροφή και την εγκατάσταση στην περιοχή των προσφύγων, τότε η γη ήταν πολύτιμη γιατί ήταν αναγκαία.

Το 1928 το ελληνικό δημόσιο αναθέτει στην εταιρία John Monks-Ulen & Co από της ΗΠΑ το έργο της μετατροπής της πεδιάδας των Σερρών ΄΄ … σε δεκάδες χιλιάδες στρέμματα εύφορων χωραφιών…΄΄ έξι χρόνια αργότερα η ξένη εταιρία που έμεινε γνωστή στο πανελλήνιο σαν Ουλεν, είχε περάτωση το έργο, αποξηράνθηκαν η λίμνη του Αχινού και αρκετοί βάλτοι, διευθετήθηκαν με αναχώματα οι κοίτες του Στρυμόνα, κι ένα φράγμα στήθηκε το 1932 κοντά στο χωριό Λιθότοπος, ο πρώτος αυτός φραγμός στη ροή των νερών του ποταμού υπήρξε η απαρχή της δημιουργίας της λίμνης Κερκίνης ως τεχνητού ταμιευτήρια νερού όπως τον γνωρίζουμε σήμερα. 

Ο σκοπός που δημιουργήθηκε η τεχνητή λίμνη ήταν τριπλός: ν΄ αντιμετωπιστούν οι πλημμύρες, οι αυξημένες ανάγκες για άρδευση των καλλιεργειών και η συγκράτηση των υλικών που μεταφέρει ο Στρυμόνας. 

Ωστόσο και πάλι ο ποταμός γέμισε με φερτά υλικά την λίμνη, το 1952 αναγκάστηκαν να υψώσουν το ανάχωμα, και πάλι ο ποταμός ξέφευγε από όρια του, γέμισε τη λίμνη δημιουργούσε με τις αποθέσεις του εύφορες εκτάσεις που οι άνθρωποι επιθυμούσαν να καλλιεργήσουν, και το 1982 εγκαινιάζεται το νέο φράγμα, ο ποταμός όμως, εξακολουθεί να υπάρχει και να ορίζει διαφορικά από τον άνθρωπο, ίσως μας ωθεί να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση με μια άλλη οπτική, αυτήν της συνύπαρξης με την φύση και όχι αυτής της άμετρης εκμετάλλευσης των στοιχείων της. 

Όπως ήταν επόμενο, όλες τις αλλαγές στη γεωμορφολογία και στην υδρολογία του τόπου τις ακολουθούσαν οι κατάλληλες προσαρμογές των φυτών και των ζώων, τα οποία με σφρίγος και πείσμα ξεπερνούσαν τα αδιέξοδα. Έτσι το βασίλειο αυτό του νερού μπορούσε να διατηρείται ως ΄΄παράδεισος επί γης ΄΄με ανεκτίμητο φυσικό πλούτο, πως συνέβη αυτό; η σημερινή λίμνη βρίσκεται πάνω σε πανάρχαιο υγροτοπικό χώρο, από το ουρανό της διέρχεται ένας επίσης πανάρχαιος αέρινος διάδρομος που ακολουθούν τα πουλιά μεταναστεύοντας. 

Είναι λίμνη σχετικά αβαθής με πλούσια την υδρόβια και παρόχθια βλάστηση και ήπιες κλίσεις ανάγλυφου στα βόρεια και στα βορειοανατολικά, έχει αδιάλειπτη τροφοδοσία από τον ποταμό τόσο σε νερό όσο και σε θρεπτικά στοιχεία αλλά και επειδή περιοδικά η λίμνη παρουσιάζει υψηλή παραγωγικότητα. Εξαιτίας αυτών των συνθηκών που σε άλλες τεχνητές λίμνες δεν ισχύουν, στάθηκε δυνατό σ΄ ένα έργο ανθρώπου ν΄ αποτελέσει προπύργιο και καταφύγιο ζωής μοναδικό παράδειγμα ζωντανού ταμιευτήρα στη χώρα μας.

Η πορεία μέσα στο χρόνο

Όπως κάθε ποταμός, έτσι κι ο Στρυμόνας, πιστός στο ρόλο του, χιλιετηρίδες ολόκληρες κουβαλά υλικά που μεθοδικά στοιβάζει στην πεδιάδα των Σερρών. Στο διάβα του τα βουνά κι οι λόφοι πλουταίνουν από φυτά και ζώα, αρχαίοι συγγραφείς, όπως ο Ηρόδοτος, αναφέρουν πυκνότατα δάση από πεύκα, βαλανιδιές , καστανιές και οξιές. Όταν το 480 π.χ. έφθασαν στρατεύματα, κατασκεύασαν για να περάσουν τον Στρυμόνα, μια ξύλινη γέφυρα στηριγμένη σε βάρκες. Σημερινοί ιστορικοί, μελετώντας τα απομεινάρια της στην αρχαία Αμφίπολη, υποστηρίζουν πως χρειάστηκε να κοπούν από τα τριγύρω δάση 12,000 δέντρα για μια τεράστια γέφυρα που σήκωσε τον ατελείωτο περσικό στρατό. Μέσα στην πλούσια βλάστηση αναφέρουν, επίσης, οι αρχαίοι γεωγράφοι ότι ζούσαν πλήθος τα μεγάλα θηλαστικά : ελάφια, αγριογούρουνα, αρκούδες, ταύροι, μα και λιοντάρια, λεοπαρδάλεις και λίγκες !
Οι σοβαρές αλλαγές με τον μεγάλο αντίκτυπο ξεκίνησαν στις αρχές του 20ου αιώνα ακολουθώντας τις έντονες ιστορικές αλλαγές στα Βαλκάνια. Στη δεκαετία του ’20, και μετά την Μικρασιατική καταστροφή, 85000 κατατρεγμένοι πρόσφυγες, φτάνουν στην περιοχή των Σερρών και στα χωριά κοντά στους υγρότοπους, πληροφορούνται ότι ο τόπος είναι καρπερός κι οι λίμνες έχουν ψάρι, εδώ εναποθέτουν τις ελπίδες για το μέλλον τους, δουλευτάριδες καθώς ήταν, την σκληρή εργασία δεν την τρόμαξαν, τρόμαξαν, όμως, την ελονοσία που πραγματικά τους αποδεκάτισε, ασυνήθιστοι καθώς ήταν στην αδυσώπητη αυτή ασθένεια. Την ίδια δεκαετία το Ελληνικό Δημόσιο εντάσσει την περιοχή σε ένα πρόγραμμα αποξηράνσεων που κύριους στόχους είχε την απόκτηση καλλιεργήσιμης γης και την άρδευση της, την αντιμετώπιση των πλημμύρων μα και την καταπολέμηση της ελονοσίας, κι έτσι, το 1932 ολοκληρώνεται η κατασκευή του πρώτου φράγματος του Στρυμόνα.
Οι δραματικές αλλαγές στην φύση και στο τοπίο του υγρότοπου αρχίζουν, γύρο από την λίμνη Κερκίνη, σε μία ακτίνα 10 περίπου χιλιομέτρων από τις όχθες της, έχουν αναπτυχθεί 21 χωριά, απομεινάρια αρχαίων κατασκευών και ριζωμένα παμπάλαια έθιμα συναντά κανείς σ’ αυτά, όπως το τείχος στο Μανδράκι και την τέλεση των Αναστενάριων, κάθε χρόνο, στο χωριό Κερκίνη. Κάποια από τα χωριά είχαν στρατηγική σημασία για τις Ελληνικές δυνάμεις κατά τους Βαλκανικούς πολέμους, όπως η Βυρώνεια όπου είχε εγκατασταθεί το Ελληνικό στρατηγείο, εδώ ο Βενιζέλος και ο Κωνσταντίνος συνεργάστηκαν για τους όρους της ειρήνης, μια επιγραφή σ’ ένα πλάτανο του σιδηροδρομικού σταθμού μαρτυρεί το γεγονός

Ο κατακλυσμός της εποχής του Δευκαλίωνα που μερικοί, (Καφταντζής 1972) τον τοποθετούν στο 1796 π.χ. πρέπει να θεωρεί πραγματικό γεγονός για την περιοχή των Σερρών, παρόμοιούς ΄΄κατακλυσμούς ΄΄ προκάλεσε συχνά ο Στρυμώνας. Σύμφωνα με τον Όμηρο οι Παίονες που αρχικά κατοικούσαν στην κοιλάδα του Αξιού και ύστερα μετακινήθηκαν στην περιοχή του Στρυμόνα έλαβαν μέρος στον τρωικό πόλεμο (περίπου το 1200 π.χ.) με την πλευρά των Τρώων. Όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος ήταν φύλο συγγενικό με αυτούς και βέβαια ελληνόφωνο όπως οι Τρώες, αναφέρεται επίσης, εκστρατεία του Έκτορα στην περιοχή του Στρυμόνα, πριν από τα τρωικά για να βοηθήσει τους φίλους του θράκες που επίσης ήταν σύμμαχοι του στον τρωικό πόλεμο. 
Ο Ησίοδος είναι ο πρώτος (γύρο στα 750 π.χ.) που αναφέρει τον ποταμό με το όνομα Στρυμών, κατά τον Ευριπίδη γιος του ΄΄καλλιγεφυρου΄΄ Στρυμόνα ήταν ο Θράκας βασιλιάς Ρήσος που έλαβε μέρος στον τρωικό πόλεμο και φονεύθηκε από τον Διομήδη. 

Κατά τον Ψευδοπλούταρχο ο Στρυμόνας ΄΄άκουσας περί Ρήσου τελευτής… εαυτόν έρριψε εις ποταμόν Παλαιστίνος , γιος του Ποσειδώνα και επίσης βασιλιά της Θράκης. ΄΄έχων πόλεμο … τον υιόν Αλιάκμονα στρατηγόν έπεμψε ο δε προπετέστερον μαχόμενος ανηρέθη, περί δε… άκουσας Παλαιστίνος… εαυτόν έρριψε εις ποταμόν Κόνοζον ότι απ΄ αυτού Παλαιστίνος ωνομάσθη΄΄. Στη γη τη ΄΄Στρυνονία΄΄ έφτασε και ο μυθικός Ηρακλής όταν εκτελώντας τον δέκατο άθλο του προσπαθούσε να περιμαζέψει τα βόδια του Γηρυόνη, τότε κατά τον Απολλόδωρο, ΄΄Στρυμόνα μεμψάμενος τον ποταμό πάλαι πότε το ρείθρο πλωτών εμπλήσας πέτραις απλωτών ποίσεν΄΄. 

Ο ίδιος ήρωας υπηρετώντας τον Συλέα έναν κακότροπο αμπελοκτήμονα της περιοχής Φυλλίδας οργίστηκε μαζί του και γύρισε τον ποταμό προς τους αμπελώνες τους οποίους καταπλημμύρισε. Στη συμβολή του Αγγίτη με την πρώην λίμνη Αχινού τοποθετούν μερικοί το ΄΄Νησσιον πεδίον΄΄ από το οποίο ο Πλούτωνας άρπαξε την Περσεφόνη στα έγκατα της γης όταν η τελευταία άπλωσε το χέρι της για να κόψει έναν νάρκισσο. Πρέπει να θεωρηθεί βέβαιο ότι κατά την μακρινή εκείνη εποχή τα εδάφη του ΄΄Νησσίου Πεδίου΄΄ είχαν μηχανική συμπεριφορά ίδια ακριβός με την σημερινή. Κάτω από το επιφανειακό έδαφος υπάρχει παχύ στρώμα βούρκου, μέχρι 40 και πλέων μέτρων, σε αυτόν τον βούρκο κινδύνευσε πριν από λίγα χρόνια να βουλιάξει και να βρεθεί στην αγκαλιά του Πλούτωνα όχι απλώς μια Περσεφόνη αλλά ένα σύγχρονο χωματουργικό μηχάνημα.

http://www.kerkinitoday.gr/2013/12/blog-post_1783.html

Να είστε όλες και όλοι καλά,

εντός και εκτός Ελλάδας.